Podróż ku nowoczesności. Architektura XX wieku w województwie śląskim

Podróż ku nowoczesności. Architektura XX wieku w województwie śląskim.

red. Anna Syska / Rok wydania: 2016. 

Zbiór referatów poświęconych XX-wiecznej architekturze województwa śląskiego, wygłoszonych w Katowicach podczas konferencji naukowej 6-7 czerwca 2013 r.

Tytuł Podróż ku nowoczesności symbolicznie określa tendencje, które dominowały w architekturze XX wieku. Nowe stulecie przyniosło zmiany, które uwypuklając się w sferze społecznej, miały wpływ na sferę materialną, a zwłaszcza architekturę. Jest to doskonale widoczne w krajobrazie obecnego województwa śląskiego. Zmieniające się uwarunkowania polityczne, czynniki gospodarcze i ekonomiczne stały się siłą napędową przeobrażeń w tkance urbanistycznej miast regionu. Duża fala zmian nastąpiła w okresie międzywojennym, kiedy to zarówno po polskiej, jak i niemieckiej stronie granicy miał miejsce boom inwestycyjny. Wybudowano wówczas wiele gmachów urzędowych, sakralnych, szkół, obiektów sportowych, osiedli mieszkaniowych oraz willi. Ówczesną architekturę, pomimo różnej przynależności państwowej, spajała idea modernizacji i uproszczenia, co, w połączeniu z wykorzystaniem możliwości konstrukcyjnych żelbetu, dało bardzo interesujące efekty for­malne, artystyczne i funkcjonalne.

II wojna światowa na ponad pięć lat przerwała proces ewolucji architektonicz­nej stylistyki. Przywrócenie aktywności środowiska zawodowego odbyło się już w innych warunkach politycznych i administracyjnych. Prywatne pracownie zastąpiły biura państwowe, a uwaga inwestycyjna skupiła się na odbudowie wojennych zniszczeń. Koniec lat 40. przyniósł zmiany stylistyczne, które miały podłoże polityczne. Architektura narodowa w formie i socjalistyczna w treści w regionie miała dużą dozę form zaczerpniętych z międzywojnia i stylów historycznych, stając się konglomeratem form i detali w postaci nowego manieryzmu. Krótki epizod socrealizmu słabnął od połowy lat 50., by ustąpić drugiej fazie modernizmu, nazwanej przez Adama Miłobędzkiego socmodernizmem. Termin ten określa powojenną architekturę powstającą w krajach za żelazną kurtyną. Architekturę, która czerpiąc z tego, co budowano na Zachodzie, prezentowała inne podejście do tych samych zagadnień projektowych. Dzięki temu powstały zarówno eksperymentalne konstrukcje stalo­we i żelbetowe, budynki użyteczności publicznej o interesujących formach, osiedla mieszkaniowe o niespotykanych kształtach bloków. Na różnorodność krajobrazu kształtowanego po II wojnie światowej składają się także blokowiska podobne do wielu wybudowanych w innych częściach kraju. Taki obraz powojennego architektonicznego dziedzictwa ulega obecnie zatarciu. Układy urbanistyczne są dekomponowane, wyjątkowe budynki burzone, a bloki mieszkalne są poddawane termomo­dernizacji, której efekty mają destrukcyjny wpływ na pierwotną formę obiektów.

Książka Podróż ku nowoczesności podejmuje wybrane zagadnienia z wachlarza wątków dwudziestowiecznej architektury. Rozpoczyna się działem poświęconym konserwacji zabytków. Dziedzina ta, w obliczu zagrożenia wyburzeniami i remon­tami zacierającymi oryginalny wygląd obiektów, wydaje się być najbardziej istotna w zachowaniu tego dziedzictwa kulturowego dla przyszłych pokoleń. Następne w kolejności jest autorskie ujęcie architektury – to, jak postrzegają ją jej twórcy. Zapis subiektywnego postrzegania Henryka Buszki rozwoju przestrzennego Górnego Śląska oraz relacja Janusza A. Włodarczyka jako świadka powstawania Tychów, stają się dzisiaj niezmiernie istotnymi, bo publikowanymi pośmiertnie, artykułami dwóch, ważnych w regionie osobowości architektonicznych. Kolejny dział został poświęcony architekturze międzywojennej, która, pomimo wielu opracowań na­ukowych i publikacji, nadal pozostawia niezbadane i interesujące obszary. Inaczej przedstawia się sytuacja z badaniami obiektów powstałych po 1945 roku, będącymi dopiero w początkowej fazie. Niemniej z każdym rokiem przybywa opracowań i artykułów, a Podróż ku nowoczesności doskonale wpisuje się w ten kierunek.

Spis treści

Słowo wstępne

Konserwacja zabytków

Barbara Klajmon: „Katowicka moderna” i jej ochrona

Ewa Pokorska-Ożóg: Modernizm w służbie zdrowia

Architektura z perspektywy twórcy

Henryk Buszko: Architektura Górnego Śląska przez wieki

Janusz A. Włodarczyk: Tychy – polskie miasto modernistyczne. Spojrzenie współtwórcy miasta

Andrzej Grzybowski: Powrót Marszałka. Dzieje budowy pomnika Marszałka Józefa Piłsudskiego w Katowicach

Architektura międzywojenna

Ewa Chojecka: Śląska moderna w perspektywie europejskiej. Beate Störtkuhl i jej wizja tematu

Dorota Głazek: Kościół garnizonowy w Katowicach – wnętrza i ich wyposażenie

Tomasz Wagner: Zabrzański Szlak Modernizmu

Anna Syska: Awangarda dla urzędnika. Międzywojenne osiedla mieszkaniowe w zabudowie bliźniaczej, szeregowej oraz z wykorzystaniem konstrukcji stalowej

Architektura po 1945 roku

Aneta Borowik: Niezrealizowane projekty konkursowe na Rynek w Katowicach oraz materiały źródłowe do konkursu z 1946 roku

Alicja Gzowska: Architektura postępu. Pawilony wystawowe Ośrodka Postępu Technicznego przy Wojewódzkim Parku Kultury i Wypoczynku w Chorzowi