12 maja 2025 r. dr Małgorzata Tkacz-Janik wygłosi wykład i poprowadzi warsztat dla Klubu Pacjenta na zaproszenie Górnośląskiej Fundacji Onkologicznej, działającej na rzecz Gliwickiego Oddziału Narodowego Instytutu Onkologii im. Marii Skłodowskie-Curie Państwowego Instytutu Badawczego.
Wykład i warsztat pt. O „brakującej połowie dziejów”, czyli gdzie się podziały kobiety w historii? odbędzie się w godzinach od 15:30 do17:30 w Instytucie Onkologii – w siedzibie Górnośląskiej Fundacji Onkologicznej w Gliwicach pn. „Za szybą”, przy ul. Wybrzeże Armii Krajowej 13 (II piętro budynku klinicznego).
Wydarzenie, w oparciu o projekt „Trzy I Damy II RP?” z elementami teatralnego performensu (przymierzanie kopii kapeluszy Pierwszych Dam, czytanie sztuki z podziałem na role, scenki angażujące uczestniczki spotkania), poprowadzi dr Małgorzata Tkacz-Janik z Regionalnego Instytutu Kultury im. Wojciecha Korfantego, specjalistka ds. dziedzictwa niematerialnego Górnego Śląska ze szczególnym uwzględnieniem historii kobiet.
Dr Tkacz-Janik jest pomysłodawczynią zestawienia herstorii trzech interesujących i nietuzinkowych kobiet, które już ponad sto lat temu określano i tytułowano (co ciekawsze, w tym samym czasie) mianem Pierwszej Damy. Ślady tego zjawiska można odnaleźć w ówczesnej korespondencji rządowej, w plotkarskich gazetach oraz w mediach głównego nurtu.
Jakie to były kobiety? Czy wyrastały ponad swoje czasy? Czy przetrały następnym pokoleniom kobiet drogę do pełnienia funkcji publicznych? Co wiemy o Marii Piłsudskiej, Aleksandrze Piłsudskiej i Elżbiecie Korfanty? Dlaczego dwie Polki i Górnoślązaczka były określane tytułem przeznaczonym zazwyczaj dla pojedynczej partnerki głowy państwa? Czy miały okazję się poznać? A skoro było ich trzy, to która z nich była tą „prawdziwą” Pierwszą Damą?
Wspólnie z publiką poszukamy herstorycznych podobieństw i różnic w byciu „Pierwszą Damą” w 1922 roku. Precyzyjnie określony moment historyczny ma znaczenie, bo to zaledwie 4 lata po odzyskaniu przez Polskę niepodległości, ale przede wszystkim tuż po podziale Górnego Śląska na część polską i niemiecką.
INFORMACJE o projekcie:
Projekt „Trzy I Damy II RP?” powstał w roku 2023, który uchwałą Sejmu RP ustanowiono Rokiem Wojciecha Korfantego, jak i Aleksandry Piłsudskiej. Celem podstawowym projektu jest przedstawienie mało znanej postaci Elżbiety Korfanty, żony Dyktatora III powstania śląskiego, na tle bardziej rozpoznawalnych towarzyszek życia Marszałka Józefa Piłsudskiego.
W szerszym sensie projekt o trzech pierwszych Pierwszych Damach jest archeologią kobiecych postaw w roli Pierwszej Damy. Bazą dla tych herstorii są trzy biogramy zawarte w publikacji projektowej. Wiedza o bohaterkach przekazywana jest w formie performatywnej. Osoba prowadząca i uczestnicy warsztatu rekonstruują postaci i ich herstorie, tworząc mini-spektakl. Znaczące jest to, że do faktów historycznych mogą – pracując nad rolami – dołączyć własne intuicje, emocje i uczucia.
Scenografia inscenizacji projektowej składa się z kilku elementów. Spektakularny, stary kobiecy kufer podróżny, a wewnątrz w odrestaurowanych pudłach trzy zrekonstruowane na podstawie archiwów kapelusze, charakterystyczne dla wizerunków Aleksandry, Marii i Elżbiety. W inscenizacji służą jako rekwizyty, gdyż przebieranie się za historyczną postać pomaga poprzez tzw. emocje wcieleniowe lepiej je poznać, zrozumieć i zapamiętać.
W kufrze znajduje się też publikacja z tekstami Katarzyny Drogi, Elżbiety Jodko-Kuli i Barbary Szmatloch, biografek bohaterek projektu. Każdy biogram jest zakończony pytaniem: co mogłaby dawna bohaterka powiedzieć współczesnym kobietom? W ten sposób projekt łaczy się ze współczesną dyskusją o roli kobiet w przestrzeniach publicznych – w polityce, kulturze, sztuce, gospodarce. Rok 2025 przyniesie Polsce nową Pierwszą Damę, na pewno pojawią się nowe porównania i nowe inspiracje do snucia współczesnych narracji podczas spotkań projektowych.
Dodatkowe informacje:
Instytucja Pierwszej Damy pojawia się w Polsce wraz z powstaniem II RP, a jej historia, choć stosunkowo krótka, jest od początku burzliwa i skomplikowana. Dziś herstoria – skupienie uwagi na dziejach kobiet – pozwala uczynić bardziej widzialnymi bohaterki, w tym Pierwsze Damy, które przetarły kobietom drogę do publicznych stanowisk, do władzy, a nawet pewnego wpływu politycznego. Pomimo tego Pierwsza Dama pozostaje dla niektórych wciąż przede wszystkim żoną wielkiego męża, postacią niemal całkowicie ukrytą w jego cieniu. W taki sposób postrzegana jest m.in. obecna Pierwsza Dama Polski.
Tymczasem już dwieście lat temu prestiż tej roli pozwalał wybranym kobietom szybciej się emancypować, a nawet z czasem zyskiwać autonomię w działaniu: charytatywnym, społecznym, edukacyjnym, ba – nawet – osobistym. Amerykanie już w 1789 roku uczynili z funkcji Pierwszej Damy jedno z najważniejszych stanowisk w kraju. Pierwsze Damy USA, począwszy od Marthy Washington, przyczyniały się przede wszystkim do bieżącej i historycznej reputacji mężów. Jednak każda kolejna The First Lady poszerzała granice tej roli, wzmacniała jej pozycję, kształtując szczególne kompetencje i zakres swobód, a nawet praw. Jak choćby prawa do wypłaty za tę pracę. Podobnie historia Pierwszych Dam przebiegała w Europie Zachodniej, na przykład we Francji. A w Polsce, co możemy powiedzieć o naszych Pierwszych Damach?
Partnerzy projektu:
Muzeum Historii Katowic
Muzeum Historii Kobiet
Stowarzyszenie Szlakiem Kobiet
POLKAP S.A.
Patronat medialny: ŚLĄZAG
