Instytut Korfantego zaprasza na czwartą edycję Forum Samorządowego wokół parków kulturowych. Hasło tegorocznego spotkania brzmi: „Parki kulturowe jako progresywna forma ochrony krajobrazu kulturowego”. Partnerem tegorocznego wydarzenia jest Miasto Chorzów. To wyjątkowa okazja do namysłu nad przyszłością obszarowej ochrony zabytków w województwie śląskim i w całej Polsce.
Choć od powstania pierwszego w regionie parku kulturowego w Żorach minęło już ponad 20 lat, samorządy wciąż ostrożnie sięgają po ten model ochrony. Pozytywnymi przykładami są Bieruń, Tarnowskie Góry i – od 2023 roku – Rybnik. W Rudzie Śląskiej, Pszczynie i Raciborzu nie udało się powołać parków kulturowych. W Chorzowie zainicjowano właśnie prace nad utworzeniem dwóch parków kulturowych: w Parku Śląskim oraz w obrębie Chorzowa Starego.
Parki kulturowe obejmują zazwyczaj duże obszary i przez to stawiają przed samorządami szczególne wyzwania. Wymagają elastycznego zarządzania, a także godzenia ochrony materialnego, niematerialnego i przyrodniczego dziedzictwa.
– Widzimy jednak w tym modelu ogromny potencjał – progresywną formę ochrony krajobrazu kulturowego, łączącą troskę o dziedzictwo z odpowiedzią na wyzwania współczesności, takie jak zmiany klimatyczne czy sprawiedliwa transformacja – wyjaśnia dr Małgorzata Tkacz-Janik, koordynatorka IV Forum Samorządowego wokół parków kulturowych.
Program Forum obejmuje zamkniętą część ekspercką, która odbędzie się w listopadzie w Instytucie im. Wojciecha Korfantego oraz dwa wydarzenia otwarte dla szerszej publiczności:
- 18 października – spacer po Parku Śląskim
➡️ Czas trwania: ok. 4 h, od godz. 10:00 do 14:00 (z przerwą)
➡️ Prowadzenie: prof. dr hab. inż. arch. Magdalena Żmudzińska-Nowak oraz mgr inż. arch. Patrycja Czubaj (Politechnika Śląska)
➡️ Miejsce zbiórki: Katowice, ul. Chorzowska (przystanek tramwajowy Park Śląski – Wejście Główne).
PLAN SPACERU:
Wejście główne
Ogród Mozaikowy
Duża Łąka
Hala Kapelusz
Ogród Japoński
Rozarium
Brama do Śląskiego Ogrodu Zoologicznego
Promenada Ziętka
Kolej Linowa „Elka” – przejazd do planetarium
Planetarium – Śląski Park Nauki
Galeria Rzeźby Śląskiej
Kręgi taneczne
Superauto.pl Stadion Śląski / widok na Przystań
Muzeum „Górnośląski Park Etnograficzny w Chorzowie”
- 19 października – spacer po Chorzowie Starym (tematem będzie m.in. współistnienie dawnej zabudowy wiejskiej z postindustrialnym charakterem dzielnicy)
➡️ Czas trwania: ok. 1,5 h, od godz. 10:00 do 11:30
➡️ Prowadzenie: Anna Piontek – Miejska Konserwator Zabytków w Chorzowie, dr Adam Lapski (Urząd Miasta Chorzów)
➡️ Miejsce zbiórki: Plac św. Jana w Chorzowie przy Szkole Podstawowej nr 24 (obok przystanku linii autobusowej 74 na skrzyżowaniu z ul. 17 Sierpnia)
PLAN SPACERU:
Plac św. Jana (zabudowa wiejska)
ul. Bożogrobców
ul. Kasprowicza (kolumna Maryjna)
ul. Siemianowicka do tzw. Krajcoka
ul. Mazurska
Plac Piastowski
ul. Kościuszki (Kompleks Sztygarka)
Chorzów Stary jest dzielnicą miasta Chorzów, które powstało w 1934 r. z przyłączenia do ówczesnego miasta o nazwie Królewska Huta (prawa miejskie 1868 r.) wsi Chorzów oraz samodzielnej gminy robotniczej Nowe Hajduki. Wieś Chorzów wzmiankowana jest już w dokumencie lokacyjnym księcia opolskiego Władysława z 24 czerwca 1257 r., w którym zlecił zakonowi Stróżów Grobu Bożego odbudowę wsi. Bożogrobcy byli właścicielami wsi przez 553 lata aż do 1810 r. kiedy to nastąpiła sekularyzacja dóbr klasztornych i przejęcie ich przez państwo pruskie. Przez wieki nie ulegał zmianie wiejski charakter Chorzowa, czego dowody możemy oglądać do dnia dzisiejszego. Proces przeobrażania się krajobrazu wsi oraz jej najbliższej okolicy zaczął się wraz z odkryciem w 1780 r. przez jednego z ostatnich zakonnych proboszczów Chorzowa, ks. Ludwika Bojarskiego, złoża węgla kamiennego wokół wsi, co niewątpliwie przyczyniło się do procesu powstania i rozwoju przemysłowych osad tuż obok. Już w 1787 r. chorzowscy bożogrobcy byli właścicielami pierwszego szybu kopalnianego „Księżna Jadwiga”, w 1898 r. na terenie wsi pojawiła się nowoczesna elektrownia, zaś w 1916 r. – Zakłady Azotowe.
Na oba spacery obowiązują wcześniejsze zgłoszenia mailowe (do 16 października, godz. 12:00) na adres: m.tkaczjanik@instytutkorfantego.pl. Liczba miejsc jest ograniczona – decyduje kolejność zgłoszeń.
Zapraszamy!
Z czym mierzą się parki kulturowe?
Dzisiejsze czasy każą nam spojrzeć na parki kulturowe szerzej. Mówimy nie tylko o ochronie i konserwacji zabytków, ale także o wyzwaniach klimatycznych, migracyjnych i społecznych. O potrzebie integrowania ochrony konserwatorskiej z metodami przeciwdziałania zmianom klimatu i sprawiedliwą transformacją. A także o tym, że proces tworzenia parków powinien zaczynać się od społeczności – nie tylko od decyzji „odgórnych”.
IV Forum jest zaproszeniem do głębszej refleksji nad obszarową ochroną zabytków w naszym regionie. Parki kulturowe wyróżnia skala – chronią całe obszary, a to pociąga za sobą poważne konsekwencje dla organizatorów i zarządców. Potrzebne jest elastyczne podejście, szerokie kompetencje, a przede wszystkim współpraca wielu środowisk. Pod ochroną znajdują się bowiem nie tylko zabytki materialne, ale i niematerialne, a także elementy przyrodnicze. To ogromne wyzwanie, często przekraczające możliwości pojedynczej instytucji.
Nie bez znaczenia są też luki w prawie – chociażby brak jasnych rozwiązań dotyczących finansowania czy długofalowego rozwoju. Tymczasem praktyka pokazuje, że strategie ochrony powinny być odporne na samorządowe wahania budżetowe. Mimo tych trudności, potencjał parków kulturowych wciąż inspiruje i daje nadzieję na nowoczesną, przyszłościową formę ochrony dziedzictwa.
Dlaczego Forum?
Hasło tegorocznego spotkania brzmi: „Parki kulturowe jako progresywna forma ochrony krajobrazu kulturowego”. Widzimy w interdyscyplinarności tego modelu siłę i ideowe podstawy do budowania narzędzi ochrony na miarę XXI wieku.
Parki kulturowe chronią wartości dziedzictwa przed „robieniem historii na nowo” i nadmierną estetyzacją, która sprowadza zabytki do roli produktów turystycznych. Takie podejście nie tworzy kultury ani nie wspiera społeczności. Nam chodzi o coś odwrotnego – o budowanie wspólnot i mostów ponad podziałami.
Centrum Dziedzictwa Kulturowego Instytutu im. Wojciecha Korfantego od lat wspiera lokalne inicjatywy na tym polu. Wspólnie z Narodowym Instytutem Dziedzictwa i jego biurem w Katowicach pomagamy samorządom w podejmowaniu decyzji o tworzeniu nowych parków kulturowych.
– Chcemy także rewidować doświadczenia parków już istniejących, wyciągać wnioski i przekonywać niezdecydowanych. Inspiracją są zarówno dobre praktyki z innych województw, jak i z zagranicy – podkreśla dr Małgorzata Tkacz-Janik, koordynatorka IV Forum Samorządowego wokół parków kulturowych.
Goście z Wilanowa i publikacja w 2026 r.
Podczas Forum przyjrzymy się m.in. przykładom spoza regionu. Gościem specjalnym będzie reprezentant Wilanowskiego Parku Kulturowego, którego historia pokazuje, jak można tworzyć park na bazie już istniejącego kompleksu. Ta część Forum – adresowana głównie do ekspertów, samorządowców i mediów – zostanie później podsumowana w publikacji planowanej na początek 2026 roku.
