1 sierpnia 1944 roku wybuchło Powstanie Warszawskie, wystąpienie mieszkańców Warszawy oraz Armii Krajowej przeciwko niemieckiemu okupantowi. Trwało 63 dni do 3 października 1944 roku. Zakończyło się porażką powstańców.
„Okupowana i powstańcza Warszawa pełna była Ślązaków, tych rodowitych i tych połączonych ze Śląskiem więzami przyjaźni i współpracy z lat międzywojennych”
Władysław Sala – pierwszy prezes Zarządu Głównego Oddziałów Młodzieży Powstańczej
Niemożliwym jest dokładne określenie liczby Górnoślązaków, którzy walczyli w Powstaniu Warszawskim, tak jak względnie niemożliwe jest ustalenie, ilu Górnoślązaków zamieszkiwało okupowaną Warszawę, jeszcze przed wybuchem powstania. Historii znane są tylko losy niektórych z nich. Łatwo jednak określić dwa główne powody, dla których osoby wywodzące się z Górnego Śląska znalazły się w mazowieckim mieście. Pierwszą grupę stanowiły osoby takie, jak cytowany powyżej Władysław Sala (urodzony w Małopolsce, później związany z Katowicami), czyli osoby, które opuściły z różnych względów Górny Śląsk i osiadły na terenie miasta jeszcze przed wojną. Na drugą składały się osoby, które już w trakcie okupacji uciekły z Górnego Śląska w obawie przed aresztowaniem przez hitlerowską policję.
W trakcie powstania Górnoślązacy, dawni powstańcy śląscy oraz osoby związane z Górnym Śląskiem pozostawały aktywne zarówno jako członkowie jednostek frontowych, dowódcy, jak i działacze zaplecza. Pośród osób biorących udział w walkach można choćby wymienić takie postaci, jak:
Cytowany Władysław Sala („Hubert”) – pochodzący z Małopolski, choć związany z Katowicami pierwszy prezes Zarządu Głównego Oddziałów Młodzieży Powstańczej (od 1935 roku dyrektor Instytutu Mokotowskiego. Górny Śląsk opuścił ze względu na niechęć Wojewody Grażyńskiego). Podczas II wojny światowej uratował kilkuset Żydów z warszawskiego Getta, w trakcie powstania warszawskiego działał w Grupie Artyleryjskiej Granat i brał udział w walkach na Mokotowie.
Ewa Faryaszewska – była harcerka XV drużyny katowickiej, absolwentka liceum im. Emilii Plater, łączniczka harcerskiego batalionu „Wigry”. Faryaszewska brała udział w walkach na starym mieście. Prowadziła dokumentację fotograficzną systematycznie niszczonego miasta. W trakcie walk na starówce powierzono jej zadanie zabezpieczenia znajdujących się w dzielnicy dzieł sztuki. Zginęła 28 sierpnia 1944 roku na Krzywym Kole. Pośmiertnie odznaczono ją „Medalem Zwycięstwa i Wolności”.
Kazimierz Popiołek, pierwszy rektor Uniwersytetu Śląskiego – 21 sierpnia 1944 roku uczestniczył w zdobyciu Piasty przy ulicy Zielonej. Z miasta wyszedł wraz z ludnością cywilną.
Pośród dowódców powstania warszawskiego można odnaleźć dawnych doświadczonych powstańców śląskich: kpt. Lucjana Fajera („Ognisty”), który miał pod komendą grupę Górnoślązaków czy dowódcę Mokotowskiego ppłk. Remigiusza Grocholskiego („Waligóra”), dawnego szefa oddziału operacyjnego Dowództwa Obrony Plebiscytu i Naczelnej Komendy Wojsk Powstańczych.
Górnoślązacy i osoby związane z Górnym Śląskiem pozostawały aktywne nie tylko w obszarach bezpośredniej walki zbrojnej. Przykładem jest tu Polska Agencja Telegraficzna, która informowała o przebiegu powstania. Kierownikiem jej zespołu redakcyjnego był Stanisław Ziemba („Ryszard”) redaktor przedwojennej korfantowskiej „Polonii” oraz późniejszy redaktor naczelny „Dziennika Zachodniego”. Bezpośrednio pod nim pracowali: Marek Wydra („Tomek”) – również dziennikarz „Polonii”, „Ewa” z Chorzowa oraz Maria i Sława Imielanki – dawne uczennice Miejskiego Gimnazjum Żeńskiego w Katowicach. Nie można zapomnieć o zasługach Zbyszka Bednorza, redaktor katowickiego „Powstańca”, który był poszukiwany przez gestapo od września 1939 roku. Jest on autorem Apelu Powstańczej Warszawy do Polaków Ziem Zachodnich. Apel został wygłoszony 24 sierpnia 1944 roku w radiu powstańczym „Błyskawica”.
Tekst: Michał Spurgiasz
Zdjęcie: Narodowe Archiwum Cyfrowe