Sejmik Województwa Śląskiego 13 stycznia 2020 roku podjął uchwały w sprawie ogłoszenia roku 2020 Rokiem Kardynała Stefana Wyszyńskiego – Prymasa Tysiąclecia oraz Rokiem św. Jana Sarkandra.
Poniżej prezentujemy krótkie opracowanie dotyczące tych dwóch postaci przygotowane przez Irenę Kontny i Aleksandrę Goniewicz z Centrum Dziedzictwa Instytutu.
Jan Sarkander (ur. 20.12.1576 w Skoczowie, zm. 17.03.1620 w Ołomuńcu).
Kapłan i męczennik, święty Kościoła katolickiego, patron Moraw, Śląska, diecezji bielsko-żywieckiej oraz dobrej spowiedzi. Uważany jest również za orędownika pojednania polsko-czeskiego oraz ekumenicznego dialogu katolicko-ewangelickiego.
Jan Sarkander jest postacią istotną zarówno w historii Polski, jak i Czech. Urodził się na Śląsku cieszyńskim, w rodzinie średnio zamożnej rodziny szlacheckiej – Grzegorza Macieja i Heleny z Góreckich w Skoczowie. Odbył studia w Ołomuńcu, Pradze i Grazu. Święcenia kapłańskie otrzymał w 1609 w Brnie. Pełnił posługę kapłańską w latach 1609-1620 w siedmiu miastach diecezji ołomunieckiej, ostatnią (od 1616 r.) jako proboszcz w Holeszowie, koło Ołomuńca. Wsławił się jako gorliwy ksiądz i niezłomny obrońca wiary. Jak pisał o nim w wierszowanej biografii Bohumir Hynek Bilovsky: Z rzadka tylko jadał – wierny sługa Boży – proste szaty wkładał – uczeń Chrystusowy – zwierciadło cnót wszelkich – świętej pobożności – potem zaś męczennik. Był to okres szczególnie trudnych warunków zmagań katolicyzmu z luteranizmem i husytyzmem, kiedy to w 1618 r. wybuchło czeskie powstanie narodowe, antyhabsburskie, a jednocześnie antykatolickie.
Sarkander 6 lutego 1620 r. uchronił Holeszów przed grabieżą i spaleniem, wychodząc procesjonalnie naprzeciw nadciągającym wojskom lisowczyków. To wydarzenie stało się pretekstem dla protestantów do oskarżenia go o sprowadzenie polskiego wojska na Morawy. Został aresztowany 13 lutego 1620 r. i osadzony w ołomunieckim więzieniu, gdzie był okrutnie torturowany. Usiłowano wymusić na Sarkandrze przyznanie się do zdrady stanu, by mieć powód do powszechnego prześladowania katolików oraz próbowano wymusić na nim złamanie tajemnicy spowiedzi barona Lobkovica, wielkorządcy Moraw. Torturowano go na tzw. „kole-skrzypcu”, poprzez rozciąganie ciała, tak że pękały na nim ścięgna, a kości wychodziły ze stawów, następnie przypiekano go płonącymi pochodniami i ściskano głowę żelazną obręczą. W wyniku głębokich, bolesnych ran, po długich cierpieniach zmarł 17 marca 1620 r. Doczesne szczątki proboszcza z Holeszowa złożono najpierw w kościele Najświętszej Maryi Panny w Ołomuńcu w kaplicy św. Wawrzyńca, a następnie od 1794 w kościele św. Michała. Pierwsze próby wyniesienia męczennika na ołtarze podjęto na pocz. XVIII w. W 1720 r. otworzono jego grób, stwierdzając doskonały stan zwłok. Jan Sarkander został beatyfikowany przez papieża bł. Piusa IX w 1860 r., a kanonizowany w 1995 r. przez Jana Pawła II.
Kult
Miejscami szczególnego kultu męczennika są Skoczów i Ołomuniec. W Skoczowie przy Rynku 2, w miejscu jego narodzin utworzono muzeum parafialne im. św. Jana Sarkandra poświęcone jego pamięci, w nieopodal usytuowanym kościele pw. Znalezienia Krzyża Świętego znajduje się kamienna chrzcielnica przy której – według legendy – był ochrzczony, a w sąsiednim kościele pw. Apostołów Piotra i Pawła przechowywany jest od 1920 relikwiarz z kawałkiem jego żebra. Miejscem szczególnym w Skoczowie jest kaplica tzw. „Na Górce” –Kaplicówka, gdzie odbywają się uroczystości ku jego czci. W mieście urodzin świętego w 1993 r. wytyczono Spacerowy Szlaku Sarkandrowski – oprowadzający po najważniejszych punktach związanych z życiem i kultem świętego. Szczątki męczennika znajdują się (od 1860 r.) w złocistej trumience (ponad którą umieszczono jego czaszkę) w jednym z bocznych ołtarzu katedry św. Wacława w Ołomuńcu. Szczególną cześć odbiera męczennik w kaplicy jego imienia przy ul. Na Hradě, zbudowanej nad piwnicą więzienną, gdzie poniósł śmierć (tam szczególnym eksponatem jest „koło-skrzypce” – narzędzie jego tortur). Rzeźba świętego znajduje się samym centrum miasta, na Rynku Górnym. Stanowiąc część imponującego monumentu – 35 metrowej kolumny Trójcy Przenajświętszej, wzniesionej w latach 1716–1754 (figura mu poświęcona powstała wiele lat wcześniej niż Jan Sarkander został ogłoszony błogosławionym). Na terenie Czech w Pašovicach i Vacenovicach znajdują się ponadto kaplice jemu poświęcone.
Na Śląsku Cieszyńskim w latach 1873-1950 działało towarzystwo oświatowo-wydawnicze pod nazwą „Dziedzictwo bł. Jana Sarkandra dla Ludu Polskiego na Śląsku”. Jego celem było szerzenie oświaty na gruncie wiary katolickiej. Stowarzyszenie zostało reaktywowane w Cieszynie w 1993 r. , pod nazwą Stowarzyszenie „Dziedzictwo św. Jana Sarkandra”, które prócz dawnych celów zajmuje się również działalnością charytatywną i gospodarczą.
Kościół katolicki obchodzi liturgiczne wspomnienie św. Jana Sarkandra 30 maja.
opracowanie: Irena Kontny
Człowiek jest odpowiedzialny nie tylko za uczucia, które ma dla innych, ale i za te, które w innych budzi.
Trzeba więc naprzód porzucić smutki, narzekania, wyleczyć się z samego siebie, ze swoich urazów psychicznych, które są dla nas większym nieszczęściem niż wszystko, co nas otacza.
Cytaty Stefana Wyszyńskiego
Stefan Wyszyński – teolog, filozof, prawnik, znawca nauk społecznych kościoła katolickiego, polski biskup rzymskokatolicki, porucznik duszpasterstwa Wojska Polskiego pseudonim „Radwan III” w oddziale Armii Krajowej – grupa „Kampinos”, biskup diecezjalny lubelski w latach 1946–1948, arcybiskup metropolita gnieźnieński i warszawski oraz prymas Polski w latach 1948–1981, kardynał prezbiter od 1953 r., zwany Prymasem Tysiąclecia, sługa Boży Kościoła katolickiego, członek Franciszkańskiego Zakonu Świeckich, konfrater zakonu paulinów.
Urodzony dnia 3 sierpnia 1901 r. w Zuzeli nad Bugiem na pograniczu Mazowsza i Podlasia. Był drugim dzieckiem Stanisława Wyszyńskiego syna Piotra i Katarzyny z Powierzów) i Julianny z Karpów córki Adama i Anieli z Giziewiczów. W 1910 r. rodzina przeprowadza się do Andrzejewa, gdzie Stanisław Wyszyński otrzymał od księdza kanonika Pawła Rozpędowskiego propozycję objęcia posady organisty w kościele parafialnym. Julianna spodziewała się szóstego dziecka. Zofia przyszła na świat w nocy z 5 na 6 października 1910 roku. Niestety stan zdrowia matki uległ pogorszeniu. Umiera 31 października. Uroczystości pogrzebowe odbyły się w pierwszych dniach listopada. Juliannę Wyszyńską pochowano na miejscowym cmentarzu parafialnym. Jej grobem opiekowały się później siostry tercjarki. Śmierć matki mocno odbiła się na młodym Stefanie, nie wrócił do szkoły. Lekcje pobierał w domu. W maju 1911 r., przygotowany przez księży Pawła Rozpędowskiego i Stanisława Bobińskiego przyjmuje sakrament komunii świętej. W tym samym roku jego ojciec ożenił się z Eugenią Godlewska.
Dnia 1 września 1912 r. Stefan Wyszyński rozpoczął naukę w Gimnazjum Męskim Prywatnym Wojciecha Górskiego w Warszawie. Gdy ojciec stracił posadę organisty rodzina przeprowadziła się do Wrociszewa. Stefan często odwiedzał Andrzejewo i grób matki. Przybył tu na mszę prymicyjną księdza Jana Tyszki, a w późniejszym okresie odwiedzał mogiły księży proboszczów Pawła Rozpędowskiego i Antoniego Leśniewskiego.
Po wybuchu wojny, od 1915 r. Stefan uczył się w Łomży, a następnie w Liceum św. Piusa X we Włocławku. Następnie kontynuował naukę w Wyższym Seminarium Duchownym. Święcenia kapłańskie przyjął 3 sierpnia 1924 r. przez bp. Wojciecha Owczarka. Został wówczas wikarym przy katedrze włocławskiej. W tym czasie redagował pismo „Słowo Kujawskie” oraz pełnił funkcję prefekta szkolnego. Pierwszą mszę świętą odprawił na Jasnej Górze w dniu Matki Bożej Śnieżnej, tj. 5 sierpnia 1924 r.
W latach 1925–1929 był studentem Wydziału Prawa Kanonicznego oraz Wydziału Prawa i Nauk Ekonomiczno-Społecznych Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, pod kierunkiem ks. prof. Antoniego Szymańskiego, który ukończył 22 czerwca 1929 doktoratem z prawa kanonicznego.
W latach 1931–1939 był profesorem prawa kanonicznego, socjologii i katolickiej nauki społecznej Kościoła w Wyższym Seminarium Duchownym we Włocławku. Od 1932 był redaktorem naczelnym miesięcznika „Ateneum Kapłańskie”. We włocławskiej kurii biskupiej pełnił funkcję promotora sprawiedliwości i obrońcy węzła małżeńskiego (1932–1938), od 1938 był sędzią Sądu Biskupiego. W latach 1931–1939 ogłosił 106 publikacji z zakresu katolickiej nauki społecznej, problematyki kryzysu gospodarczego, bezrobocia i sprawiedliwości społecznej.
W czasie wojny był kapelanem Armii Krajowej. Działał pod pseudonimem „Radwan III” w grupie „Kampinos” oraz w szpitalu powstańczym w Laskach. 15 sierpnia 1945 został kanonikiem kapituły katedralnej we Włocławku. Dnia 4 marca 1946 r. został prekonizowany przez papieża Piusa XII biskupem diecezji lubelskiej. Święcenia biskupie otrzymał 12 maja z rąk kardynała Augusta Hlonda, prymasa Polski na Jasnej Górze.
Prymas Polski August Hlond dostrzegł w nim potencjał i charyzmę duchownego, który byłby zdolny pokierować polskim kościołem w trudnych czasach komunizmu. Hlond u schyłku życia wystosował list do papieża Piusa XII o mianowanie swoim następcą biskupa lubelskiego Stefana Wyszyńskiego. Dnia 12 listopada 1948 r. papież Pius XII na konsystorzu w Rzymie mianował arcybiskupem metropolitą gnieźnieńskim i warszawskim, a tym samym prymasem Polski, bp. Stefana Wyszyńskiego. Bulla intencyjna została podpisana przez papieża 16 listopada tego samego roku. Ingres w Gnieźnie odbył się 2 lutego 1949 r. Ze strony władz i milicji nominacja ta spotkała się z krytyką, a sam Wyszyński był szykanowany. Ingres warszawski odbył się 6 lutego 1949 r.
Dnia 29 listopada 1952 r. radiostacje na świecie podały informację o wyniesieniu przez papieża Piusa XII do godności kardynalskiej prymasa Polski. Na konsystorzu w Rzymie z 12 stycznia 1953 r. Stefan Wyszyński został nominowany kardynałem oraz członkiem kolegium kardynalskiego.
Wyszyński jako pierwszy hierarcha w historii kościoła katolickiego zdecydował się na układy z państwem rządzonym przez komunistów. Uważał, że koniecznym jest podpisanie konkretnych porozumień, w których kościół miałby zagwarantowaną swobodę działania. Takie porozumienie zostało zawarte 14 kwietnia 1950 r. Tym samym naraził się na represje ze strony rządu. Przebywał w miejscach odosobnienia w Rychwałdzie (wrzesień/październik 1953), Stoczku (październik 1953–październik 1954), Prudniku (październik 1954–październik 1955) oraz Komańczy (październik 1955–październik 1956). Do końca swojego życia był pod stałą obserwacją służb bezpieczeństwa. W połowie marca 1981 r. u Wyszyńskiego rozpoznano chorobę nowotworową. Zmarł 28 maja 1981 r. W Polsce ogłoszono w dniach 28–31 maja żałobę narodową. Uroczystości pogrzebowe odbyły się 31 maja tego roku. Został pochowany w bazylice archikatedralnej św. Jana Chrzciciela w Warszawie.
opracowanie: Aleksandra Goniewicz