17.12.2019 odbyło się kolejne spotkanie organizowane przez Polskie Towarzystwo Socjologiczne (oddział Katowicki) oraz Regionalny Instytut Kultury w Katowicach. Tematem prelekcji były „Scenariusze kultury upokarzania – antropologia pop mediów czy społeczne rytuały?”, a prelegentem dr Michał Rydlewski (Uniwersytet Wrocławski).
Gość SocjoKato przedstawił teoretyczne ramy interpretacji praktyk medialnych związanych ze scenariuszami programów telewizyjnych reality-show, rywalizacji w konkursach talentów, urody, gotowania, wizerunku oraz programów podróżniczych a także rywalizacji aktywizowanej w mediach społecznościowych, które wpisują się w scenariusze kultury upokarzania. W jego interpretacji kultura upokarzania to amalgamat złożony z koncepcji społeczeństwa spektaklu, kultury narcyzmu oraz medialnego naśladowania ludzi z klas celebracji ‘piękna” i „bogactwa”.
Wnioski z rozważań prowokowały do refleksji nad konsekwencjami nierówności społecznych będących wytworem neoliberalnej ideologii i społecznych rytuałów podtrzymywania wynikających z jej reguł nierówności społecznych. Michał Rydlewski mechanizmy te analizuje w książce pt. Scenariusze kultury upokarzania. Studium z antropologii mediów, wydanej w 2019 roku przez Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego. Stanowi ona bogato udokumentowane przez analizę zawartości programów prezentujących różne społeczne „osobliwości” i „postawy” na forum mediów oraz w Internecie. Jej idee teoretyczne są rozwinięciem tez z artykułu profesora Andrzeja Szahaja Kultura upokarzania opublikowanego w czasopiśmie „Odra” nr 2/2012 roku – POBIERZ
Michał Rydlewski przedstawia argumentację wskazującą na zbieżność medialnych praktyk kultury upokarzania ze średniowieczną kulturą „opery żebraczej” w której odtwarza się dystanse kulturowe i społeczne między klasami elit i ludowymi a szczególnie ludźmi luźnymi, wykazującymi aspiracje przy niedostatku kapitału kulturowego i społecznego. Dziś takimi upokarzanymi klasami są reprezentanci prekariatu a szczególnie ludzi ze wsi oraz osoby aspirujące do miejsca w świecie medialnych celebrytów. Problemem do pełniejszej analizy w czasie prelekcji jest kwestia opisu scenariuszy upokarzania jako praktyk medialnego spektaklu, czy jako społecznych scenariuszy służących budowaniu dystansów i utrwalania nierówności społecznych. Zatem główna kwestia z jaką zmierzymy się w czasie dyskusji to pytanie o kształt więzi społecznych i typ relacji kulturowych, jakie zbudowaliśmy wraz z rozwojem neoliberalnego kapitalizmu. Co nam mówią o polskim społeczeństwie scenariusze praktyk komunikacyjnych, opartych na budowaniu własnej siły i poczucia wartości z zachowań opisywanych hasłem „Poniżam, więc jestem!”? Czy takie hasło jest scenariuszem czy kalką zachowań medialnych celebrytów, elit społecznych a może rytuałem naszej codzienności praktykowanym w każdym społecznym środowisku?
W interpretacji optymistycznej /pesymistycznej/ masowa publiczność programów medialnych opartych na scenariuszach kultury upokarzania to wyraz wielkiej wrażliwości na nierówności społeczne i efekt wzbudzania sympatii dla reprezentantów słabszych klas /albo/ jest ona wyrazem wzajemnie podzielanej gotowości do upokarzania słabszych, stanowi więc kulturowy „klej społeczny”, wytwarzany w medialnych grach opartych na publicznym ośmieszaniu, upokarzaniu i dystansowaniu się tych lepszych od gorszych i słabszych.
A może to medialne elity w imieniu upokarzanych upokarzają innych, aspirujących aby się wybić, dając nam samym nieustanny spektakl jako kulturowy „wentyl bezpieczeństwa”?
Więcej o prelegencie:
Michał Rydlewski jest adiunktem w Zakładzie Metaloznawstwa Uniwersytetu Wrocławskiego; doktor; etnolog, filozof, literaturoznawca; absolwent Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu, Uniwersytetu Warszawskiego oraz Uniwersytetu Wrocławskiego; członek Interdyscyplinarnego Zespołu Badawczego Kultury Europejskiej przy Wydziale Nauk Społecznych Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu; członek Polskiego Towarzystwa Ludoznawczego (sekcja Antropologii Historii); sekretarz redakcji Roczników Antropologii Historii; autor dwóch książek: „Żeby widzieć, trzeba wiedzieć. Kulturowy wymiar percepcji wzrokowej” (Bydgoszcz, 2016) oraz „Scenariusze kultury upokarzania. Studium z antropologii mediów” (Wrocław, 2019); współredaktor dwóch zbiorów artykułów: „Filozoficzna refleksja nad kulturą. Polska humanistyka pierwszej połowy XX wieku” (Toruń, 2013) oraz „Antropologia, media, komunikacja” (Wrocław, 2019); autor ponad 50 artykułów naukowych opublikowanych m.in. w Etnografii Polskiej, Kontekstach. Polskiej Sztuce Ludowej, Przeglądzie Kulturoznawczym, Przeglądzie Filozoficznym-Nowej Serii, Filo-Sofiji, Ruchu Filozoficznym, Sensus Historiae, Annales UMCS, Rocznikach Antropologii Historii, Teorii Komunikacji i Mediów, Perspektywach Biograficznych, Zeszytach Etnologii Wrocławskiej, Archiwum Emigracji, Studiach i Perspektywach Medioznawczych, Kulturze Współczesnej oraz tomach pokonferencyjnych; interesuje się teorią i historią kultury, filozofią kultury, kulturą współczesną ze szczególnym uwzględnieniem problematyki mediów.
SocjoKato to miejsce otwartych spotkań oczekujące na zainteresowanych uczestników, niezależnie od ich zawodowego statusu i profilu poglądów. Odkrywajmy wspólnie różnice i podobieństwa zbiorowych idei oraz przekonujmy się o zasadności naszej własnej argumentacji.