Śpiąca królewna buszuje w muzeach województwa śląskiego

Czym ukłuła się śpiąca królewna? – od takiego zdania często zaczynają się próby przybliżenia współczesnym odbiorcom niezwykłej maszyny, której furkot było słychać niegdyś w okresie zimowym prawie w każdej chacie. Kołowrotek przędzalniczy, bo o nim mowa, mylony z wrzecionem, występuje często na stronicach kolejnych wydań bajki o śpiącej królewnie, także w kolejnych adaptacjach filmowych. Nierzadko jest przedstawiany w zupełnie absurdalnej formie (która w praktyce nie ma prawa działać), ważne by miał koło i szpic…

Tymczasem to bajkowe wrzeciono, które ukłuło podobno królewnę, może być praktycznie jakimkolwiek prostym, ok. 40-centymetrowym patykiem, z pomocą którego prządka skręca pasmo wełny, lnu czy innego włókna. Odchodząc już definitywnie od bajkowego magicznego przyrządu w stronę praktycznego narzędzia pracy wielu pokoleń kobiet trzeba wiedzieć, że w drodze kolejnych innowacji, dążących do przyspieszenia procesu przędzenia, historyczny wynalazek wrzeciona otrzymał koło napędowe i podstawę. Następnie samo wrzeciono przekształcone zostało w zespół wrzeciona (skrzydełko i szpulkę) i pojawiały się kolejne różne pomysły konstruktorów na rozwiązanie problemów stabilności, oporów, sposobów jego napędzania itd. Tu każda listwa czy tralka, każdy pręcik i szprycha, każdy skórzany pasek i poprzeczka – mają swoje miejsce i wymagane proporcje.

Jeśli chcecie dowiedzieć się więcej i poznać kołowrotki przędzalnicze od podszewki, zachęcamy do lektury artykułu pracowniczki Instytutu Myśli Polskiej im. Wojciecha Korfantego mgr Małgorzaty Pietrzak pt. „Zabytkowe kołowrotki przędzalnicze w muzeach województwa śląskiego. Wybrane zagadnienia praktyczne”, który ukazał się ostatnio drukiem na łamach „Rocznika Muzeum «Górnośląski Park Etnograficzny w Chorzowie»” 2020, t. 8 [Rocznik Muzeum „Górnośląski Park Etnograficzny w Chorzowie” – Tom 8 (2020) Muzeum „Górnośląski Park Etnograficzny w Chorzowie”Muzeum „Górnośląski Park Etnograficzny w Chorzowie” (muzeumgpe-chorzow.pl)].

Prawie rok zajęło autorce (praktykującej prządce) przeanalizowanie ponad 200 zabytkowych kołowrotków przędzalniczych zachowanych w zasobach muzeów województwa śląskiego, sklasyfikowanie ich pod względem budowy i mechanizmów działania.

Prócz opisów i schematów ilustrujących poszczególne odmiany podzespołów i rodzaje napędów kołowrotków, czytelnik zostanie przeprowadzony przez logikę kolejnych innowacji od prostego wrzeciona do nakładki napędzanej silnikiem wiertarki czy wentylatora.

Mamy nadzieję, że początkujący miłośnicy jednego kółka zyskają poszukiwaną pomoc, a laicy będą mieli okazję skonfrontować z rzeczywistością swoje wyobrażenie o machinie czyhającej na szczęście królewny.

Jeden z niezwykłych kołowrotków opisanych w artykule pt. „Zabytkowe kołowrotki przędzalnicze w muzeach województwa śląskiego. Wybrane zagadnienia praktyczne” możecie zobaczyć w naszej produkcji filmowej: Chytej szprymy! odc.1: Przędzenie na kołowrotku… horror – YouTube.

Polecamy również artykuł „Prządki – wyrobnice, święte, czarownice”, z którego dowiecie się kim były prządki i jakie bogactwo wątków przędzalniczych pozostawiły w kulturze europejskiej: wihajster 3.indd (instytutkorfantego.pl), s. 2–3.

Źródło ilustracji: Miss [Julia] Corner, The sleeping beauty. A play for home acting and young performers, London1861, za: File:The sleeping beauty – a play for home acting and young performers (IA sleepingbeautypl00corn).pdf – Wikimedia Commons.

MP