Urodziny Janiny Omańkowskiej

163 lata temu, 12 czerwca, urodziła się Janina Antonina Omańkowska, która sto lat temu w Katowicach zapisała się mocnymi zgłoskami w historii europejskiego parlamentaryzmu. Otwierając 10 października 1922 roku Sejm Śląski przetarła pokoleniom kobiet drogę do najwyższych rangą stanowisk i ról politycznych na Śląsku, w Polsce i w Europie. Można ją porównać do najznakomitszych kobiet tamtego czasu, do Emmeline Pankhurst, znanej brytyjskiej działaczki na rzecz praw kobiet oraz do Litwinki Gabrielė Petkevičaitė-Bitė, która już w 1920 otworzyła obrady Ustawodawczego Sejmu Litewskiego. Jotes (pseudonim Omańkowskiej) zaangażowana społecznie Wielkopolanka drugą połowę życia oddała Górnemu Śląskowi i tworzeniu na tych ziemiach niemal od podstaw ruchu kobiecego. Siłaczka, założycielka wielu stowarzyszeń, uwięziona w Poznaniu, wygnana z Bytomia, zamieszkała w Królewskiej Hucie (Chorzów). Według Korfantego – Światło Śląska i Niewiasta Opatrznościowa, według prezydenta policji pruskiej – bezczelna i wścibska kobieta, która wtyka swój nos wszędzie i zagraża praktykom germanizacyjnym.

Jej postać figuruje w międzynarodowych badaniach zajmujących się historią emancypacji kobiet w Polsce i w Europie. Nauczycielka, edukatorka i propolska działaczka. Członkini Koła Kobiet Korony, Litwy i Rusi. Uczestniczyła w ponad zaborowych zjazdach kobiet – we Lwowie w 1894 roku, w Zakopanem w 1899, dwukrotnie w Krakowie w 1900 i 1905. Jako członkini Rady Powiatowej w Bytomiu została posłanką na Sejm Dzielnicowy w Poznaniu (1918). Marszałek i posłanka na Sejm Śląski. Zmarła 24 sierpnia 1927 roku. Jej pogrzeb stał się wielkim wiecem. Przybyły na Śląsk tłumy ze wszystkich stron Polski i Europy, delegacje organizacji społecznych, przedstawiciele Sejmu Śląskiego wraz z marszałkiem Konstantym Wolnym. Inicjatorka dziesiątków Towarzystw Kobiet oraz Towarzystw Polek. Redaktor prowadząca śląskie pismo dla kobiet „Głos Polek” oraz dodatków dla dzieci i rodzin do pisma „Katolik”. Poetka, dziennikarka, aktywistka. Chadeczka, nieustannie zachęcała kobiety wszystkich klas, aby wstępowały na drogę zawodową, kształciły się i były bardziej świadome politycznie i społecznie, jednocześnie była sprawozdawczynią tzw. ustawy celibatowej. Ukochała Śląsk i Górnoślązaczki, czemu dawała niejednokrotnie wyraz. Chadeckie Towarzystwa Polek poznać było po purpurkach, oraz „organizacyjnej broszce” w kształcie pszczoły.
Aktywna w czasie powstań i plebiscytu. W styczniu 1921 roku w Gliwicach (Glewitz) zorganizowała wraz z Sekcją Towarzystw Kobiecych przy Polskim Komisariacie Plebiscytowym wielki Sejmik Zarządów Towarzystw Polek, pomyślany jako kilkudniowe szkolenie, między innymi w zakresie przygotowania społeczności lokalnych i rodzin do plebiscytu.

W Sejmie Śląskim pracowała m.in. w komisji do spraw szkolnictwa oraz oświaty dorosłych. Walczyła z alkoholizmem, wspierała rozwój młodocianych, broniła sierot, wdów i dbała o rodziny górnicze. Była pierwszą ślązaczką, która otrzymała najwyższe polskie odznaczenie – Krzyż Kawalerski Orderu Polonia Restituta. Jest pochowana na cmentarzu św. Jadwigi w Chorzowie.

Nie założyła rodziny, mieszkała ze swoją przyjaciółką Bronisławą Walczakówną.
Ulice im. Janiny Omańkowskiej znajdują się w Poznaniu, Gliwicach oraz w Chorzowie. Pamiątki i artefakty znajdziemy w Chorzowie w Oddziale Muzeum Historii Miasta i Regionu, Muzeum Hutnictwa (dawniej Muzeum w Chorzowie), w Bibliotece Raczyńskich w Poznaniu (listy i dokumenty), w Wielkopolskim Muzeum Niepodległości oraz w zbiorach prywatnych.
Omańkowska jest bohaterką wystawy Instytutu Korfantego pt.: „60 na 100. SĄSIADKI. Głosem kobiet o powstaniach śląskich i plebiscycie” 60 na 100: Sąsiadki. Wystawa – Instytut Myśli Polskiej im. Wojciecha Korfantego (instytutkorfantego.pl), obecnie wystawa pokazywana jest w Lubitece w Lublińcu (do końca czerwca), w tym roku odwiedzi jeszcze Wielkopolskę i Berlin (tbc) oraz Chełmek, Katowice – Szopienice, Mysłowice i Wrocław.

Omańkowska jest też jedną z bohaterek filmu „5 kobiet Sejmu Śląskiego” 5 kobiet Sejmu Śląskiego – Instytut Myśli Polskiej im. Wojciecha Korfantego (instytutkorfantego.pl)