Kościół p.w. św. Joachima w Sosnowcu-Zagórzu dzisiejszy kształt architektoniczny otrzymał w latach 1898-1908, kiedy to dobudowano do niewielkiej jednonawowej świątyni z lat 1848-1852 olbrzymich rozmiarów neogotycki kościół, wg projektu znanego architekta zagłębiowskiego Józefa Pomian-Pomianowskiego [1]. Nowsza trójnawowa część kościoła, która zbudowana została na rzucie krzyża łacińskiego otrzymała bogate wyposażenie snycerskie, opracowane w stylistyce neogotyckiej, w większości wykonane przez rzeźbiarza Pawła Turbasa.
Znacznie później, bo w okresie międzywojennym kościół otrzymał bogatą, obejmującą wszystkie przestrzenie wnętrza sakralnego dekorację malarską. Malowidła wykonała w 1934 roku krakowska firma malarska „Styl”, kierowana przez malarza Zygmunta Milli’ego [2].
Zygmunt Milli (ur. 1898 Jarosław- zm. 1963 Kraków) początkowo pracował jako rysownik w biurze budowlanym (1916 r.), później studiował w Państwowej Szkole Sztuk Zdobniczych, u Jana Bukowskiego i Wiesława Zarzyckiego (w latach 1920-1925 r. ). Należał do krakowskiego oddziału ZPAP, wchodził w skład komitetu redakcyjnego „Głos Plastyków”. Ponadto przynależał do następujących zrzeszeń artystycznych: Zrzeszenia Artystów Plastyków „Zwornik” (od 1928 r.), Zrzeszenia Artystów Rzemieślników Głowica, Zrzeszenia Artystów Polskich Krąg (w latach 1940-1943). Uprawiał malarstwo sztalugowe (gł. pejzaże, martwe natury, studia aktów; rzadziej portrety i kompozycje figuralne) i ścienne, zajmował się także jego konserwacją.
Malarstwem monumentalnym zajął się w 1928 r. i zrealizował dekoracje malarskie w 18 obiektach współczesnych i w 13 zabytkowych. W 1929 r. w Krakowie powstała firma malarska „Styl”, w której działali malarze: Zygmunt Milli i jego brat Stanisław oraz Marian Arczyński, specjalista od technik malarskich. Firma „Styl’ dekorowała wg projektów Zygmunta Milliego wiele kościołów: św. Jana (nie zachowana) i Misjonarzy w Krakowie, w Lubrzycy (zamalowane), wszystkie trzy polichromie do 1930 r.; w Zawoi (ok. 1930 r., drewniany), Słupi k. Szczekocin, w Młyczkowie k. Sędziszowa (1938 r.). Po wojnie obaj bracia Milli wykonali wg projektu Zygmunta dekoracje malarskie w następujących kościołach: w Sulmierzycach k. Radomska, w Ratoszynie, w Jedwabnym, w Budzowie k. Makowa, w Zawadzie, w Mstyczowie, w Dobrzyjerłowie k. Łomży, w Myszkowie, w Koziegłówkach k. Myszkowa, w Gródku k. Pionek, w Pierzchnicy k. Kielc i w Piaskach Wielkich k. Krakowa [3]
W prezbiterium kościoła w Zagórzu ponad tapetowym wzorem (wypełnionym romboidalnymi polami z wpisanymi powtarzającymi się motywami korony i monogramem „IHS”) , a poniżej okien umieszczono cztery wielkoformatowe wizerunki Ewangelistów z charakterystycznymi atrybutami: św. Łukasza z wołem, św. Mateusz z aniołem, św. Marek z lwem, św. Jan z orłem. Z drugiej strony kościoła – na arkadzie chóru muzycznego malarze umieścili dwie postacie, w migdałowych polach, wśród stylizowanej dekoracji roślinno-geometrycznej. Wizerunki ukazują św. Piotra (z kluczami) i św. Pawła (z mieczem), osoby będące fundamentem kościoła rzymskiego. Na skrzyżowaniu naw znajdują się przedstawienia czterech aniołów, w ujęciu całopostaciowym, chwalących i wywyższających Boga. Podtrzymują oni banderole z napisami: „Błogosławcie”, „Aniołowie”, „Pańscy”, „Pana Daniel III-58”. Ponadto w bocznych przęsłach sklepienia transeptu umieszczone zostały niewielkie główki putt.
Nad arkadami międzynawowymi występują aniołowie o rozłożystych, wielobarwnych skrzydłach, z których jeden trzyma w dłoniach banderolę z napisem „Pokój ludziom dobrej woli”, drugi gra na trąbce, następny podtrzymuje banderolę z napisem „Gloria in excelis Deo”, inny rzuca kwiaty, a ostatni gra na harfie. Postacie aniołów w nawie przedzielone są motywami symbolicznymi: monogramem maryjnym, Niepokalanym Sercem Najświętszej Marii Panny (przebitym mieczem i oplecionym wieńcem róż), Najświętszym Sercem Pana Jezusa (otoczonym koroną cierniową), monogramem chrystologicznym (zbudowanym z gwoździ). Motywy symboliczne są licznie reprezentowane w całości dekoracji malarskiej. Na sklepieniu prezbiterium znajdują się symbole związane z Eucharystią: kosz z trzema chlebami wraz z rybą, pelikan karmiący młode własną krwią, baranek Eucharystyczny, kielich z hostią, krzyż z koroną cierniową, gołębica Duch Świętego. Na filarach międzynawowych powtarzają się motywy krzyża (wplecione w różne formy czworoliścia), ryb, tablice Dziesięciorga Przykazań, łódki, otwartej księgi z literami A i Ω oraz u nasady filarów godło Polski – biały orzeł w koronie. Ponadto na filarach umieszczone został pasy kwiatów w układzie kandelabrowym, które nawiązują do motywów występujących na ludowych skrzyniach. Sklepienie o barwie szafirowej symbolizuje niebo z niezliczonymi, złocistymi, aczkolwiek niewielkimi gwiazdami. Wzbogaca je duże, barwne gwiazdy, umieszczone na przecięciu się żeber sklepiennych. Ponadto u nasady żeber namalowano wielobarwne dekoracje z dominującym motywem zygzaka i promieni słonecznych.
Kolorystyka malowideł jest niezwykle intensywna, wręcz jaskrawa. Dominują kolory niebieski (o dwóch odcieniach – błękitnym i kobaltowym), pomarańczowy oraz różne odcienia żółcieni. W motywach ornamentalnych i figuralnych zwracają uwagę barwy brązowa, różne odcienie koloru zielonego, kolor łososiowy oraz złocenia (malowane szlakmetalem).
Dekoracja malarska w kościele parafialnym w Zagórzu namalowana została w stylistyce art deco. Stylizacja ta uwidacznia się w geometryzacji elementów roślinnych oraz symbolicznych, czy w silnej stylizacji (czego przykładem jest wizerunek orła białego na filarach międzynawowych). Artyści szeroko stosowali wyraźną linię rysunkową. Występujące motywy uprościli i namalowali niezwykle płasko. Charakterystyczną cechą polichromii zagórskiej jest stosowanie licznych elementów i motywów dekoracyjnych.
Tekst i fotografie: Irena Kontny
Przypisy
[1] Por. I. Kontny Kościoły miast zagłębiowskich do 1914 r. (Będzin, Czeladź, Dąbrowa Górnicza, Sosnowiec), [w:] Architektura Zagłębia. Materiały IX Sesji Zagłębiowskiej, Sosnowiec 2011, s. 212-216.
[2] Ks. J. Wiśniewski Diecezja częstochowska. Opis historyczny kościołów i zabytków w dekanatach: będzińskim, dąbrowskim, sączowskim, zawierciańskim i żareckim oraz Parafji Olsztyn, Marjówka 1936 (reprint), s. 450. Ks. J. Wiśniewski wskazuje czas powstania malowideł i wykonawcę „p. Milli z Krakowa”.
[3] Słownik artystów polskich i obcych w Polsce działających, t. V, hasło hasło Milli Zygmunt; ks. T. Kruszyński Polichromje kościelne Zygmunta Milli’eg, [w:] Rzeczy Piękne 1930, s. 79-84.