13 lutego 2019

Mundur górniczy

Obowiązek noszenia i opisy mundurów górniczych i hutniczych podpisał w 1795 roku wyższy starosta górniczy hr. Fryderyk Wilhelm Reden stojący na czele Wyższego Urzędu Górniczego we Wrocławiu. W Polsce pierwsze mundury górnicze wprowadziła, wzorując się na niemieckich, ustawa o Korpusie Górniczym w 1817 roku.

Wygląd mundurów górniczych był potem zmieniany. Obecnie obowiązujące wzory mundurów określiło rozporządzenie ministra gospodarki, pracy i polityki społecznej z 29 września 2003 roku. Kilka elementów przetrwało do dziś: czako z pióropuszem, czarny kolor górnej części munduru i obuwia, znak skrzyżowanych żelazka i pyrlika na czaku i guzikach oraz szpada przy mundurze galowym wyższych rangą.

Wygląd współczesnego munduru nawiązuje do ubrań noszonych niegdyś przez górników. Czako wzorowane na dawnych hełmach jest wykonane z tektury z miękkim denkiem u góry, nie ma daszka, jest obciągnięte czarną krepą, z lewej strony ma pióropusz z kogucich piór o długości 22 cm w kolorze: zielonym – dla grupy dystynkcyjnej generalnego dyrektora górnictwa, białym – dla dyrektorów, inżynierów i techników górniczych, czarnym – dla szeregowych górników i czerwonym – dla członków orkiestry górniczej.

Pióropusz na czaku jest odwołaniem do noszonej przy czapce miotełki, której górnicy używali do usuwania miału węglowego znajdującego się w otworach strzałowych. Z przodu czako ozdobione jest haftowanymi złotą nicią narzędziami pracy dawnych górników: „[…] całą żmudną robotę w twardym kamieniu musiał górnik wykonywać od ręki, a to przy pomocy obu przyrządów, wyobrażających nasz znak zawodowy t. j. przy pomocy perlika i żelaza. Perlik był to młotek mniejszy od t.zw. posułta o gładkich, lekko kabłąkowanych powierzchniach, a żelazo było to żelazne ostrze z otworkiem pośrodku do zakładania trzonka. Górnik trzymał w lewej ostre żelazo, a prawą perlikiem pobijał, stąd pochodzi, że złożone na krzyż tak leżą, aby wprzód można ująć perlik prawą ręką, a więc trzonek perlika leży na trzonku żelaza.”[1]

Kiedyś górnicy zakładali pelerynki z kapturem, tzw. kapy, które chroniły przed wodą lejącą się ze skał. Jej przypomnieniem przy współczesnym mundurze galowym ma być krótka ozdobna pelerynka. Mundur ten posiada także patki na rękawach i klatce piersiowej nawiązujące do dawnych zakładek, za którymi noszone były krzesiwo i lonty.

Obecnie noszone mundury różnią się od dawnych tym, że: zamiast fraka obowiązuje kurtka prostego kroju, spodnie są koloru czarnego, w miejsce dawniejszych białych, półbuty zastąpiły buty z cholewami, stosuje się damską wersję munduru oraz zrezygnowano z czekana górniczego[2].

Dodatkiem do uroczystego munduru górniczego jest biała broń, która pełni teraz już tylko funkcję reprezentacyjną. Szpada górnicza w XIX wieku była częścią umundurowania członków Królewskiego Korpusu Górniczego w Królestwie Polskim. Ważnymi elementami wyposażenia górników spełniającymi funkcje paradną, militarną i narzędzi pracy były barda – topór oraz kordelas – krótka broń boczna, obosieczna. Obecnie szpady i kordziki górnicze nadawane są za wybitne osiągnięcia i długoletnią pracę w kopalni.

Inne dodatki do munduru to białe rękawiczki oraz odznaczenia i ordery. Podczas bardzo chłodnych dni do galowego stroju zakładany jest czarny płaszcz i biały szalik. Obok munduru galowego istnieje także mundur służbowy w stalowym kolorze.

[1] S. Majewski, Pyrlik i żelazko jako znak górniczy, „Technik” 1928, nr 3.

Tekst: Danuta Cholewa

[2] Z. Jedynak, Rysunki śląskich mundurów górniczych obowiązujących w latach 1795-1824, komentarz, Śląska Biblioteka Cyfrowa