Niezwykłe odkrycie w Lubecku

Kościół parafialny p.w. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Lubecku jak dotąd słynął z cudownego obrazu Matki Bożej Lubeckiej. Dekretem biskupa gliwickiego Jana Wieczorka z 14 sierpnia 1994 roku stał się Diecezjalnym Sanktuarium Matki Bożej Lubeckiej. Dzięki sensacyjnemu odkryciu dokonanemu w 2009 roku świątynia znana jest również z cennych gotyckich malowideł.

Dokładna data budowy obecnego kościoła nie jest wiadoma. W literaturze czas powstania kościoła określany jest na schyłek XVI lub na początek XVII wieku, a nawet na rok 1679. Pewna jest data 1787, kiedy to rozbudowano świątynię do obecnej barokowej formy.

W świetle ostatnich odkryć czas powstania kościoła należy przesunąć głęboko wstecz.

W grudniu 2009 roku konserwatorzy dzieł sztuki Agnieszka i Tomasz Trzosowie z Tychów przeprowadzili specjalistyczne badania polegające, na weryfikacji czy w kościele znajdują się dawne dekoracje malarskie. Dokonano sprawdzenia wszystkich warstw malarskich we wnętrzu prezbiterium. Odkrywki wykazały istnienie malowideł o cechach gotyckich. W 2010 roku tyscy konserwatorzy wykonali niezwykle pracochłonne i skomplikowane prace polegające na zdjęciu warstw tynków i przemalowań i odsłonięcie pierwotnych malowideł oraz zabezpieczeniu cennej polichromii. W ciągu następnych trzech lat wykonano ich konserwację, zarówno techniczną, jak i estetyczną.

Wierni i turyści odwiedzający kościół mogą zobaczyć na ścianach prezbiterium wspaniałe malowidła gotyckie, przedstawiające liczne sceny chrystologiczne, związane z dzieciństwem i męką Chrystusa. Wpisane są one w prostokątne pola, wydzielone ozdobnymi obramieniami z dekoracją rombową (na ścianie północnej i południowej polichromia występuje w dwóch rzędach, na wschodniej w trzech). Pierwotnie ściany od dołu obiegał ciąg iluzjonistycznych kotar, zachowanych fragmentarycznie.

Cykl ewangeliczny rozpoczyna się od zachodniej części nawy północnej i biegnie w kierunku wschodnim. W górnym rzędzie namalowane zostały sceny: Zwiastowanie, Nawiedzenie, Boże Narodzenie (w typie ikonograficznym Adoracji Dzieciątka), Pokłon Trzech Króli, Obrzezanie, Ofiarowanie Jezusa w świątyni, Rzeź niewiniątek, Ucieczka do Egiptu.

Malowidła na ścianie wschodniej nie zachowały się w tak kompletnym stanie jak w górnych partiach ścian bocznych. W północnej części ściany dominuje wcześniejsze malowidło (a właściwie jego fragment) przedstawiające Ukrzyżowanie, znajdujące się powyżej wnęki sakramentarium. Na scenie tej i pozostałych powierzchniach ściany wschodniej namalowano dalszy ciąg cyklu chrystologicznego, m. in. Ostatnią wieczerzę, Umycie nóg Apostołom, Modlitwa w Ogrójcu i nietypowe przedstawienie Pojmania z żołnierzami upadającymi na ziemię, rażonymi nieziemską mocą Chrystusa (dwie ostatnie sceny znacznie zniszczone).

Dalsza część cyklu pasyjnego, umieszczona została na ścianie południowej: Pocałunek Judasza oraz pięć scen sądu nad Jezusem – przed Annaszem, Kajfaszem, Piłatem, Herodem i ponownie przed Poncjuszem Piłatem (scena umycia rąk przez rzymskiego prefekta).

Następnie cykl przechodzi na ścianę północną, gdzie w dolnym rzędzie ukazano kolejne, słabo czytelne epizody Męki Chrystusa, m. in. Biczowanie, Cierniem koronowanie, Odarcie z szat, Przybicie do Krzyża, Ukrzyżowanie.

W dolnym rzędzie ściany wschodniej przedstawienia są trudne do odczytania; mediewista Marek Walczak w przechylonej głowie Chrystusa z koroną cierniową, z zamkniętymi oczami – odczytał scenę Zdjęcia z krzyża, następnie Opłakiwanie, zaś rozwartą Paszczę Lewiatana zinterpretował jako Zstąpienie do otchłani, dalej występuje Zmartwychwstanie i Trzy Marie u grobu (z ostatniego przedstawienia czytelny jest tylko anioł).

Również źle zachowany jest dalszy ciąg ewangelicznej narracji umieszczony w dolnych partiach ściany południowej, gdzie odczytane zostały sceny: Noli me tangere, Wieczerza w Emaus, Niedowiarstwo apostoła Tomasza, Wniebowstąpienia, Zesłania Ducha Świętego i Rozejścia się Apostołów (fragmenty trzech postaci z kosturami).

Sceny biblijne uzupełniają wizerunki świętych. Na ścianie wschodniej po bokach wąskiego okna umieszczone zostały monumentalne przedstawienia dwóch niezidentyfikowanych świętych, zaś od południa widoczny jest we fragmencie rycerz depczący smoka (Archanioł Michał lub św. Jerzy). W glifie okiennym znajdującym się w południowej ścianie, wśród pędów wici roślinnej zostały namalowane postacie dwóch świętych wczesnochrześcijańskich męczennic – Barbara (od wschodu) i Katarzyna (od zachodu). Pod oknem przedstawiono widocznych od kolan czterech świętych: być może biskupów: Stanisława i Wawrzyńca oraz dwóch niezidentyfikowanych świętych, z których jeden jest zakonnikiem.

Na kolebkowym sklepieniu zachwyca monumentalne przedstawienie Sądu Ostatecznego, z Chrystusem w typie ikonograficznym Maiestas Domini w otoczeniu czterech istot kosmicznych (lwa, byka, anioła i orła), a zarazem symboli Ewangelistów (Mateusza, Marka, Łukasza i Jana). Przedstawienie to ukazuje tronującego Chrystusa w majestacie, jako boskiego, sprawiedliwego sędziego. Chrystusa otaczają aniołowie trzymający arma Christi – symbole męki Pańskiej. W dwóch narożach ukazani są dwaj aniołowie dmący w trąby na sąd. Scenę uzupełniają postacie Deesis – Matki Boskiej i św. Jana Chrzciciela, Orędownicy wstawiający się za grzesznymi i proszący Boga o łaskę dla nich. Eschatologiczny wymiar przedstawienia podkreślają zmarli wychodzą z grobów oraz apostołowie, ukazani poniżej Chrystusa, po sześcioro z każdej strony. Ciekawostką jest „podpis” autorów malowidła. Występuje on pomiędzy Marią a Chrystusem. Trzy srebrne tarcze na czerwonym tle – wskazują, że malowidła wykonał lub wykonali malarz/malarze cechowi, być może pochodzący z Wrocławia.

Kontynuację sceny sądu odnaleźć można na łuku tęczowym. Tam odnajdujemy cierpiętnika, który prawdopodobnie jest jedyną postacią ognistej czeluści przedstawiającej Piekło. Raj wyobrażają miasto z bramą, symbolizujące Niebiańską Jerozolimę.

tekst: Irena Kontny

fotografie: Irena Kontny i Tomasz Trzos (fot. 3)

Literatura

Piotr Górecki, Przebudowy i remonty w sanktuarium Maki Boskiej lubeckiej. Kilka uwag w związku z odkryciem późnośredniowiecznych fresków prezbiterium kościoła, [w:] „Śląskie Studia Historyczno-Teologiczne”, 2011, nr 44/1, s. 269-279

Trzos Tomasz, Sprawozdanie z III etapu prac konserwatorskich w prezbiterium kościoła Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny w Lubecku, [w:] Wiadomości konserwatorskie województwa śląskiego, t. 4 Blaski średniowiecza, red. B. Klajmon, Katowice 2012, s. 309-314

Marek Walczak, Malowidła ścienne w prezbiterium kościoła parafialnego w Lubecku. Wstępne rozpoznanie programu ikonograficznego i stylu, [w:] Wiadomości konserwatorskie województwa śląskiego, t. 8 Świątynia, red. I. Kontny, Katowice 2016, s. 353-380