Sanktuarium w fortecy, czyli o dankowskie zabytki

Podczas zwiedzania Wyżyny Krakowsko – Częstochowskiej warto wybrać się do Dankowa. To niepozorna wieś położona jest w powiecie kłobuckim, gminie Lipie, na lewym brzegu Liswarty. Odnaleźć tu można pozostałości bastionowej fortecy, w obrębie której znajduje się kościół pod wezwaniem św. Stanisława Biskupa. Należy podkreślić że dankowska forteca jest jedną z nielicznych fortyfikacji bastionowych – obok Jasnej Góry, Pilicy czy Łodygowic.

Danków był położony przy szlaku drogowym z Sieradza do Krakowa. Potwierdza to dokument Przemysła II z 1283 roku, gdzie miejscowość nazwano miastem.

Danków był miejscem zjazdów książąt dzielnicowych. W 1419 roku wymieniany jest jako siedziba parafii. Można również wysunąć hipotezę, że Danków był własnością rycerską W czasach nowożytnych Stanisław Warszycki, herbu Abdank, późniejszy kasztelan krakowski doprowadził do zbudowania fortecy bastionowej. Prawdopodobnie miało to miejsce w latach. 30 XVII wieku (w literaturze jest nawet wskazany konkretny rok – 1632). Jej pozostałości do dzisiaj robią wrażenie i pobudzają wyobraźnię.

Warto zapoznać się przy tej okazji z terminem „bastionu”. Należy on do nowożytnego systemu fortyfikacji. Został „wynaleziony” we Włoszech w okresie odrodzenia. Tam to powstał wcześniej system bastejowy, a następnie bastionowy oraz pierwsze traktaty w dziedzinie architectura militaris. Stosowany był od wieku XVI do poł. XIX. Geneza powstania fortalicji bastionowych wiąże się z rozwojem ciężkiej artylerii fortecznej. Bastion jest elementem obwodu obronnego, w formie wydzielonego, niskiego narożnika, założonego najczęściej na planie pięcioboku, rzadziej trójkąta, czy romboidu. Geometria bastionu tworzona była w taki sposób, aby eliminować martwe pola. Były one połączone kurtynami, czyli odcinkiem wału ziemnego, często umocnionego murem z cegły lub kamienia, cofniętego względem bastionów.

Fortyfikacja w Dankowie była na tyle potężna, iż podczas „potopu” Szwedzi nie podjęli się jej oblegania. Na początku XVIII wieku obiekt dostał się w ręce Ponińskich herbu Łodzia, którzy wznieśli dwór w pobliskim Lipiu. Przypuszcza się, że wówczas zabudowania zamkowe zostały rozebrane. W 1768 roku istniały jeszcze relikty zabudowy w postaci nieużywanej kuchni, murowanego, podpiwniczonego lamusa oraz piwnicy na środku dziedzińca. Niestety pożar w 1769 roku zniszczył pozostałości zabudowy zamku w Dankowie. W połowie XIX wieku zaczęto rozbiórkę elementów dawnego założenia warownego.

Nieregularny kształt narysu fortecznego, który możemy zobaczyć w Dankowie wskazuje na możliwość istnienia się tam licznych zabudowań. Potwierdza to także opis z 1657 roku gdzie zaznaczono, iż istniał tam „zamek z drewna”. Drugi opis Ulryka Werduna, mówi nie tylko o wysokim kościele parafialnym, ale i licznych zabudowaniach znajdujących się na terenie fortyfikacji. Tego typu informacje pozwalają nam przypuszczać, iż „zamek” znajdujący się na terenie fortyfikacji mógł być budowlą drewnianą. Dotychczas przeprowadzone badania nie potwierdziły tej hipotezy.

Forteca wzniesiono została na planie wydłużonego czworoboku z układami rogowymi, z dwoma półbastionami na krótszych bokach oraz jednym bastionem na środku boku dłuższego. Do dziś zachowały się jedynie: wały usypane z ziemi, oblicowane cegłą, Brama Krzepicka, fragment wolnostojącej budowli, zwanej Domem Kasztelanowej, fosa oraz w nieprzebudowanej formie – kościół parafialny. Ponadto, aby ułatwić dostęp do zabytków przekuto dodatkową bramę w postaci tunelu usytuowanego skośnie do linii frontu.

Kościół św. Stanisława wybudowany został w I poł. XVII wieku. Według tradycji wieża kościoła, pierwotnie miała stanowić część średniowiecznego zamku, jednak nie przeprowadzono w tym kierunku żadnych badań. Świątynia została ufundowana przez Stanisława Warszyckiego, na miejscu dawnego cmentarza. Jest to obiekt późnorenesansowy z barokowym wyposażeniem, strzelistą wieżą, renesansowymi portalami i kolumnami toskańskimi, podtrzymującymi chór muzyczny we wnętrzu.podtrzymującymi chór muzyczny we wnętrzu.

Kościół został uroczyście poświęcony w dniu 22 lipca 1675 roku przez arcybiskupa gnieźnieńskiego Andrzeja Olszewskiego. We wnętrzu, na ścianie północnej nawy odnajdziemy nagrobek zmarłego 24 lipca 1615 roku Andrzeja Warszyckiego i jego żony Katarzyny, ojca fundatora fortyfikacji.