Założenia rezydencjonalne województwa są zróżnicowane pod względem czasu, w którym powstały, oraz stylu, który reprezentują. W wielu z nich siedziba (pałac) powstała w wyniku przebudowy obiektów wcześniejszych, najczęściej zamku, a park został założony na terenach otaczających zamek (np. Chałupki, Pszczyna, Żywiec). Część obiektów powstała na surowym korzeniu, ale i ona z upływem czasu była przebudowywana.
Na terenie województwa w zasadzie nie zachowały się obiekty o czystej formie renesansowej czy barokowej. Style te z niewielkimi późniejszymi zmianami reprezentują m.in. rezydencje w Czechowicach Południowych (Czechowice Dziedzice), Gzichowie (Będzin), Irządzach, Kruszynie. W XVIII i XIX w. większość wcześniejszych rezydencji została przekomponowana – zgodnie z nowymi prądami artystycznymi – w układy krajobrazowe o różnych odmianach i formach.
Do naszych czasów najliczniej zachowały się założenia rezydencjonalne o formach nadanych im w 2. połowie XIX w. oraz na przełomie wieków XIX i XX. Był to okres powrotu do stylów historycznych. Wznoszone lub przebudowywane wówczas pałace przybierały formy neoromańskie, neogotyckie, neorenesansowe, neobarokowe i neoklasycystyczne (np. Brynek, Miechowice, Nakło gm. Świerklaniec, Pławniowice, Promnice, Rudy). Towarzyszyły im parki krajobrazowe: romantyczne, neoklasycystyczne, naturalistyczne, często przechodzące w krajobraz komponowany całego dominium (np. Koszęcin, Świerklaniec). Bardzo interesującym przykładem połączenia założenia rezydencjonalnego i terenów sąsiednich w naturalistyczną kompozycję krajobrazową jest Złoty Potok.
W województwie śląskim zidentyfikowano ok. 250 obiektów rezydencjonalnych, w tym: blisko 100 założeń pałacowo-parkowych, z których kilka zostało określonych jako obszary krajobrazu komponowanego (np. Koszęcin, Pszczyna, Repty, Świerklaniec, Żywiec); blisko 150 założeń dworsko-parkowych; liczne założenia folwarczne.
Tekst: Martyna Walker