Purpurka na Polkę

Projekt „Purpurka na Polkę. Instrukcja obsługi” był realizowany przez Regionalny Instytut Kultury w Katowicach (obecnie Instytut Korfantego) w 2017 roku. Działania związane z projektem prowadził bezpośrednio dział Instytutu – Centrum Dziedzictwa. Projekt był dofinansowany ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego.

Miał charakter edukacyjny, popularyzatorski, promujący śląski strój i tradycje, integrujący i aktywizujący społeczności lokalne. W jego ramach zaplanowaliśmy kilka działań:

• warsztaty tradycyjnego wiązania purpurki prowadzone przez mistrzów tradycji;

• realizację filmu dokumentalnego oraz czterech filmów instruktażowych;

• wydanie filmów na DVD oraz ich udostępnienie na stronie projektu;

• przeprowadzenie badań ankietowych, które posłużą gromadzeniu danych nt. kultywowania tradycji lokalnego stroju ludowego;

• podsumowanie projektu.

Realizacja projektu rozpoczęła się w lipcu, zakończyła w październiku 2017 roku. Warsztaty odbyły się w Mysłowicach, Świętochłowicach i Piekarach Śląskich, natomiast finał w Muzeum „Górnośląski Park Etnograficzny w Chorzowie”.

Geneza projektu

Podstawą projektu są badania, które przeprowadziliśmy w 2014 roku. Dotyczyły one przede wszystkim stanu zachowania umiejętności wiązania chusty purpurki na terenie jej historycznego występowania.

Badania ankietowe w lokalnych muzeach wykazały, iż brakuje dokumentacji filmowej wiązania chusty purpurki.

Artykuł o purpuce na podstawie tychże badań, pt. „Purpurka na Polkę. Kto to potrafi?” został opublikowany pod koniec 2016 roku w „Narracja, obyczaj, wiedza… O zachowaniu niematerialnego dziedzictwa kulturowego” pod red. Agnieszki Przybyły-Dumin, wydanym przez Muzeum „Górnośląski Park Etnograficzny” w Chorzowie, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej i Narodowy Instytut Dziedzictwa. Jest pierwszym monograficznym ujęciem tematu samej chusty oraz zagadnienia umiejętności jej supłania zarówno w kontekście etnograficznym, historycznym i społecznym. Dlatego jesteśmy przekonani, że projekt „Purpurka na Polkę. Instrukcja obsługi” był potrzebny i wartościowy. Potwierdzili to również uczestnicy.

Purpurka i Konwencja UNESCO w sprawie ochrony niematerialnego dziedzictwa kulturowego z 2003 r.

Projekt „Purpurka na Polkę. Instrukcja obsługi” był zgodny z definicjami, założeniami i celami Konwencji UNESCO w sprawie ochrony niematerialnego dziedzictwa kulturowego z 2003 r. W świetle artykułu 2. konwencji, sama purpurka jest przedmiotem, z którym wiąże się umiejętność odpowiedniego zakładania i zwyczaj noszenia. Istotny i tradycyjny jest również przekaz wiedzy i umiejętności z pokolenia na pokolenie, kultywowanie i odtwarzanie ich przez wspólnoty i grupy. Bezsprzeczne jest istnienie relacji tej tradycji z otoczeniem i historią oraz jej waga dla poczucia tożsamości grupy.

Zgodnie z punktem 2. artykułu 2. niematerialne dziedzictwo kulturowe chusty purpurki przejawia się zarówno na poziomie przekazu ustnego jako opowieści o zwyczajach i okolicznościach jej noszenia, jej obecności w zwyczajach (np. w procesjach) i rytuałach (bywała wykorzystywana podczas obrzędu oczepin).

Projekt „Purpurka na Polkę. Instrukcja obsługi” był również zgodny z definicjami ochrony niematerialnego dziedzictwa kulturowego (artykuł 2. punkt 3. konwencji) przede wszystkim wzmocnił i ułatwił przekazanie umiejętności i wiedzy na temat purpurki, m.in. za pomocą warsztatów udokumentował i zabezpieczył poprzez realizację filmów instruktażowych, promował i inspirował do rewitalizacji bezpośrednich i pośrednich odbiorców przez wszystkie działania w ramach projektu, także przez działania promocyjne.

Projekt jako konkretny program edukacyjny i szkoleniowy dla zainteresowanych wspólnot oraz grup zgodnie z artykułem 14. konwencji przyczynił się do zapewnienia purpurce (jako ważnemu przejawowi niematerialnego dziedzictwa kulturowego) uznanie, szanowanie i promowanie w społeczeństwie.