Między Małopolską a Górnym Śląskiem – FORUM REGIONALNE

W dniach 17-19 listopada 2021 odbędzie się trzydniowe FORUM REGIONALNE „Między Małopolską a Górnym Śląskiem” . To już piąta edycja tego wydarzenia, które w tym roku organizowane jest pod hasłem przewodnim  „EtnoSedno – tradycja i współczesność kultury ludowej Małopolski i Górnego Śląska”. Wydarzenia w ramach forum odbywać będą się  w Katowicach, Chrzanowie i Wygiełzowie.

W programie forum zaplanowano prelekcje, panele dyskusyjne oraz prezentacje zespołów będących depozytariuszami kultury ludowej. Forum będzie promocją lokalnych kultur na styku regionów oraz podjęciem dyskusji na temat tożsamości ich mieszkańców. Wydarzeniu towarzyszyć będzie konkurs dla młodzieży inspirowany działalnością Zofii Rydet, której w 2021 roku przypada 110 rocznica urodzin oraz wystawa etnograficzna w przestrzeniach miejskich Katowic, Chrzanowa i Wygiełzowa. EtnoSedno to próba ukazania skali zmian, jakie zaszły w kulturze ludowej w ostatnich latach na historycznej ziemi małopolskiej i górnośląskiej ze szczególnym uwzględnieniem terenów ich pogranicza oraz terenów objętych marginalnymi badaniami etnograficznymi 

17 listopada zapraszamy do siedziby naszego Instytutu przy ul. Teatralnej 4. Forum uroczyście otworzy zastępca dyrektora Instytutu – dr Małgorzata Mazur.  W programie wykładów na ten dzień zaplanowane są także wystąpienia pracowników Instytutu. Instytucje naszą reprezentować będą Danuta Cholewa oraz dr Robert Garstka i Aleksander Lysko  w wykładach „Wyzwania projektów interdyscyplinarnych na przykładzie „Zielnika kulturowego”  oraz „Badania terenowe- badacz w terenie”. W dniu tym nastąpi także wręczenie nagród w konkursie filmowym i fotograficznym „EtnoSedno”, do udziału w którym zachęcaliśmy młodzież. 

PEŁEN PROGRAM FORUM NA DZIEŃ 17.11.2021 r.:

9:00 – 9:30
Uroczyste otwarcie Forum dr Małgorzata Mazur

9:30 – 10:00
Genowefa Frąs Naśladownictwo w Kulturze Ludowej – Tradycja i współczesność
Zasadnicza myśl przewodnia referatu opiera się na założeniu niemieckiego filozofa Georga Simmla że w dziedzinie kultury ubioru ( oraz innych dziedzin) na przestrzeni wieków dominuje „naśladownictwo”.

10:00 – 10:30
Danuta Cholewa Wyzwania projektów interdyscyplinarnych na przykładzie „Zielnika kulturowego”
Zielnik kulturowy to etnobotaniczny projekt zwracający uwagę odbiorców na tradycję stosowania ziół i dzikich roślin w obrzędowości i życiu codziennym oraz w szeroko rozumianej kulturze. Uniwersalny temat umożliwia odkrywanie różnorodności regionalnej. W wystąpieniu poruszone zostaną zagadnienia związane z opracowaniem tematu, jego wielowątkowości, a także zastosowania zróżnicowanych środków przekazu (np. film, e-book).

10:30 – 11:00
Izolda Czmok-Nowak Czy śląskie tradycje mają się dobrze?
Od wielu lat w Telewizji Katowice realizuję program Dej pozór poświęcony śląskiej kulturze i tradycji. W tym programie spotykam się z osobami, które kontynuują i kultywują dziedzictwo materialne oraz niematerialne regionu. Elementy śląskiej kultury i tradycji propagowane są w formie pierwotnej i w nowej, współczesnej, zainspirowanej dziedzictwem regionu. W prelekcji chciałabym przybliżyć współczesnych twórców inspirujących się kultura ludową i budujących w oparciu o nią własną tożsamość. Przykładem mogą być chociażby członkowie zespołu Krzikopa. Ich rodzice pochodzą z różnych części Polski, oni urodzili się na Śląsku i z tym miejscem się utożsamiają. Ich repertuar to stare śląskie pieśni w nowoczesnej aranżacji łączącej elementy punka, elektro czy jazzu. Innym przykładem jest twórczość Aleksandry Malczyk, artystki projektującej współczesne stroje z wykorzystaniem elementów z tradycyjnego stroju ludowego Ślązaczek, zwłaszcza jakli. W ciekawy sposób przenosi śląską kulturę ludową do współczesności plastyczka Joanna Furgalińska, która wydała między innymi zabawnie ilustrowaną książkę kucharską z tradycyjnymi przepisami. Takich twórców nie brakuje, wielu z nich to osoby młode, które świadomie czerpią z ludowości, przeszłości w ten sposób utożsamiając się z regionem.

11:00 – 11:30
Robert Garstka, Aleksander Lysko Badania terenowe- badacz w terenie
Omówienie dotychczasowych wyników badań, wskazanie na potrzebę badań terenowych, informacja o najciekawszych terenowych odkryciach oraz roli badacza w terenie.

11:30 – 11:50
Przerwa kawowa

11:50 – 12:20
Dobrawa Skonieczna-Gawlik Kultura ludowa nie jedno ma imię czyli o codzienności i świętowaniu w Zagłębiu Dąbrowskim
Dla człowieka jego dziedzictwo jest niezmiernie istotne, lecz jego uzmysłowienie jest możliwe tylko i wyłącznie wówczas, gdy każdy element tradycji będzie jak najbardziej pełny i zrozumiały dla jego nosicieli. W artykule poruszę kwestę codzienności i czasu świątecznego mieszkańców Zagłębia Dąbrowskiego, postaram się znaleźć odpowiedź na pytanie: czy tradycja ma wpływ, i w jakim stopniu na życie mieszkańców pogranicza małopolsko-śląskiego, czy dawne zwyczaje są zrozumiałe dla współczesnego człowieka i w jakim stopniu oddziałują na dzisiejszy sposób zachowania. Czy determinują je? Czy raczej stwarzają barwne tło będące jedynie interesującym nawiązaniem do przeszłości.

12:20 – 12:50
Julita Ćwikła Obrzędy doroczne kultywowane współcześnie na terenie powiatu raciborskiego
Na terenie powiatu raciborskiego (woj. śląskie) do dzisiaj praktykowane są bardzo ciekawe obrzędy doroczne. Wiele z nich posiada wielowiekową tradycję, ale zatraciło swój pierwotny sens magiczny, inne zostały włączone do kalendarza świąt kościelnych. Mimo, że przestano powszechnie uważać, że pewne zabiegi mogą chronić ludzi przed nieszczęściami, zapewniać szczęście, sprzyjać uprawie roli obrzędowość doroczna stanowi nadal żywą dziedzinę kultury ludowej. W prelekcji zaprezentowane zostaną następujące zwyczaje: grzebanie basa w Krzanowicach, wodzenie niedźwiedzia w Samborowicach i Sławikowie, chodzenie z Marzanką i goikiem w Raciborzu-Sudole i Samborowicach, wielkopostne chodzenie z klekotkami (Racibórz-Sudół, Borucin, Pietraszyn, Bolesław), procesja z palmami w Roszkowie, wielkanocne procesje konne (Pietrowice Wielkie, Bieńkowice, Racibórz-Sudół), procesja na św. Floriana w Pogrzebieniu, procesje na św. Urbana w Raciborzu-Sudole i Raciborzu-Brzezie, układanie kwietnych dywanów (Racibórz, Samborowice, Wojnowice, Sławików, Cyprzanów, Pietrowice Wielkie, Racibórz-Brzezie) oraz procesje konne do kościoła św. Mikołaja w Krzanowicach.

12:50 – 13:20
Agata Krajewska Pomiędzy Górnym Śląskiem a Małopolską – muzyczne pamiątki Zagłębia
Dąbrowskiego
O muzyce Zagłębia Dąbrowskiego mówi się wciąż niewiele. Temat ten sprowadzany jest do pytań niemalże podstawowych – o tożsamość i lokalizację regionu. Tymczasem zagłębiowskich pamiątek muzycznych w formie nagrań audio wciąż przybywa – za sprawą digitalizacji i rodzinnych – indywidualnych zasobów, które przez lata były niedostępne dla większego grona odbiorców. Czy dzięki analizie nagrań jesteśmy w stanie dowiedzieć się o Zagłębiu czegoś więcej? W niniejszym referacie omówione zostaną aktualnie dostępne materiały (oraz dalsze perspektywy digitalizacyjne) oraz metodologia badań – którą autorka referatu wykorzystuje w swej rozprawie doktorskiej – umożliwiająca scharakteryzowanie regionu Zagłębia Dąbrowskiego pod względem wykonawstwa muzycznego, manier wykonawczych i cech muzycznych charakterystycznych dla regionu.

13:20 – 13:50
Ewelina Mędrala-Młyńska Osikowe sztuczki
Prelekcja dotyczyć będzie unikatowej na skalę światową twórczości z wiórków osikowych, która w latach 60.-80. XX wieku była niezwykle popularna i rozsławiła Koziegłowy niemalże na cały świat. W ramach wystąpienia zaprezentowane zostaną: historia wytwórczości z osiki, wyroby z wiórków osikowych w spółdzielniach cepeliowskich, ewolucja wyrobów (od kapeluszy, grzebieniarek, ozdób choinkowych po kwiaty i barwne koguty) oraz aktualny stan wytwórczości. Działalność ośrodka koziegłowskiego zostanie zaprezentowana nie tylko jako niespotykana nigdzie indziej, ale również jako niezwykle elastyczna, śledzącą trendy i odpowiadająca na aktualne potrzeby odbiorcy. Prelekcję wzbogaci prezentacja multimedialna.

13:50 – 15:00
Obiad

15:00 – 16:00
Panel dyskusyjny

16:00 – 16:30
Zespół Śpiewaczy KGW Leśniak Od ziarenka do bochenka

16:30 – 17:30
Wręczenie nagród w konkursie filmowym i fotograficznym „EtnoSedno”

Publiczność jest zobligowana do zasłaniania ust i nosa maseczką. Ze względu na procedury sanitarne ilość miejsc jest ograniczona, należy przyjść 15 minut przed rozpoczęciem wydarzenia. 

__________________________________________________________________________________

Forum jest dofinansowane ze środków Ministra Kultury, Dziedzictwa Narodowego i Sportu
pochodzących z Funduszu Promocji Kultury.

Patronat honorowy nad imprezą objął m.in. Pan Jakub Chełstowski marszałek województwa śląskiego i Pan Witold Kozłowski marszałek województwa małopolskiego. Patronatem medialnym V Forum Regionalne wsparły  TVP 3 Katowice, Radio Katowice i Dziennik Zachodni.